هفته کتاب و پیش درآمدی بر آن؛ چرا کتاب؟

روز کتاب و هفته کتابخوانی یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های فرهنگی هر کشور به حساب می‌آیند؛ طرح‌های تخفیف و جشنواره‌های بسیاری به میزبانی بانیان صنف کتاب و چاپ و نشر مانند کتابفروشی‌ها و ناشرین برگزار می‌شوند. اما قبل از اینکه به روز کتاب و هفته کتاب و کتابخوانی بپردازیم، بهتر است در باب کتاب، کمی مقدمه‌چینی کنیم.

جشنوارۀ تخفیف ۲۰ درصدی خرید کتاب از سایت شهر کتاب پاسداران

این که کتاب چیست و چرا کتابخوانی برای انسان اتفاقی لازم و همیشگی است، می‌تواند شروع خوبی باشد. کتاب برای همه ما یک شی منحصر به فرد و سرشار از معنی، خاطره، نام و نشان زندگی‌هایی است که مستقیم یا غیر مستقیم با زمان زیستۀ ما در ارتباط‌اند.

از طرفی خواندن کتاب هم بهانه‌ای است برای کنجکاوی در نقاط تاریک و روشنی که هنوز ندیده‌ایم یا تعریفشان را نشنیده‌ایم و هم تسلی خاطری است که به ما گوشزد می‌کند زندگی‌های ما در لحظاتی کمابیش مشابه تعریف می‌شوند و کیفیت این لحطات در قدردانی و ارج نهادن از آن‌ها و کسانی است که در آن‌ها حضور دارند.

فرقی نمی‌کند قصه‌ای کوتاه و بلند را بخوانیم یا روایتی از تاریخ و یا حتی نظریاتی از یک محقق و تحلیل‌گر حوزه‌های گوناگون؛ کتاب‌ها کلید‌واژۀ «گفت‌و‌گو» را برای بشر هر چه بهتر و بیشتر معنی می‌کنند و به اطمینان می‌توان گفت که در صفحات کتاب‌ها، تلاش می‌شود تا دیالوگ میان ما و خودمان از طریق جملات و عبارات تقویت شوند.

صحبت از اهمیت و ضرورت کتاب و کتابخوانی پایانی ندارد و در هر گوشه از این مفهوم، سرآغازی برای بحث‌ها و حرف‌های تازه پیش می‌آید. سال‌های سال است که در اجتماعات گوناگون ملی، بومی و بین‌المللی، آئین و نکوداشتی برای کتاب در هفته کتاب و کتابخوانی برگزار می‌شود تا علاوه بر گرامیداشت کتاب‌خوانان در سرتاسر جهان، راه‌های دسترسی به کتاب‌ها آسان‌تر شوند.

امید است تلاش برای ایجاد این سهولت در روز و هفته کتاب بتواند نقشی مؤثر را در زمینه‌های مختلف اعم از فرهنگ‌سازی، آموزش و تقویت توانایی‌ها و مهارت‌های تک تک افراد ایفا کند.

در این مطلب و به مناسبت روز و هفته کتاب، شما را با تاریخچه‌ای مختصر از هفته کتاب در ایران آشنا می‌کنیم و در کنار آن اندکی هم از کمپین در حال اجرای هفته کتاب در شهر کتاب پاسداران می‌گوییم و با ادای دینی به اهالی کتاب، کتاب‌هایی را که از کتاب، کتاب فروشی و کتاب فروشان و آدم‌های این مکان جادویی می‌گویند، معرفی می‌کنیم.

هفته کتاب در ایران؛ بیان یک تاریخچه

نگاهی به تاریخ نشر و کتاب در ایران، نشان می دهد که برگزاری هفته کتاب در کشور ما سابقه طولانی دارد و نخستین جرقه های آن به ۴۰ سال قبل باز می گردد، به طوریکه در سال ۱۳۴۵ آئین نامه ای در این راستا صادر گردید که بر اساس آن قرار بود هر سال هفته آخر آبان ماه مراسمی به این نام اجرا شود.

اجرای کامل این آئین‌نامه سال‌ها زمان برد تا اینکه نخستین دوره مراسم هفته کتاب در آبان ماه سال ۱۳۷۲ با عنوان نخستین دوره هفته کتاب ایران برگزار گردید. هدف این بود تا به منظور توسعه فرهنگ مکتوب و نیز ایجاد علاقه و شوق در عموم مردم به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان به کتاب و کتابخوانی در سراسر کشور، مراسمی در «هفته کتاب» برگزار می شود که زمان آن دومین هفته آبان ماه هر سال خواهد بود.

اولین بار هفته کتاب در تقویم کشور ایران در روزهای چهارم تا دهم دی ماه سال ۱۳۷۲ در سراسر کشور برگزار شد و دومین دوره هفته کتاب ایران از ۱۹ تا ۲۵ آذرماه سال ۱۳۷۳ برگزار شد که در آن علاوه بر اینکه برای نخستین‌بار انتخاب کتاب سال دانشجویی صورت گرفت، برنام‌ ها از نظر کمی و کیفی گسترش یافته و به مقولات دیگری چون نقد کتاب، توجه به کتابداران و گسترش کتاب در مناطق محروم و کم‌بضاعت نیز پرداخته می‌شود.

در دوره‌های بعدی و جشنواره‌های مختلف، هر سال در هفته کتاب به یکی از وجوه کتاب و کتابخوانی توجه شد و اهمیت و تأکید بر ماهیت کتاب و حضور آن در سبد فرهنگی شهروندان ایرانی با جدیت بیشتری دنبال شد.

اما از مقدمات و تشکیلات و تمهیدات کتاب و کتابخوانی که بگذریم، به صفحات ارزشمند و شگفت‌آور کتاب، این پدیدۀ بشری می‌رسیم. در این قسمت از مطلب روز کتاب و هفته کتاب و کتابخوانی، به معرفی چهار کتاب متناسب با چهار سلیقه و ذائقۀ کتابخوانی و دربارۀ دنیای بی‌نهایت کتاب‌ها می‌پردازیم.

هفته کتاب و کتابی درباره کتابفروش‌ها؛ معرفی کتاب شکسپیر و شرکا

کتاب شکسپیر و شرکا، سفرنامه‌ای نوشتۀ جرمی مرسر است که نخستین بار در سال 2005 منتشر شد و در اختیار عموم مردم قرار گرفت. روزنامه‌نگاری کانادایی به نام جرمی مرسر، فقیر و بیکار بر کرانۀ جنوبی رود سن در پاریس قدم می‌زد که با کتابفروشی کوچکی به نام شکسپیر و شرکا مواجه می‌شود.

مرسر از این کتابخانه کتابی خرید و کارکنان آن جا از او دعوت می‌شود که به صرف چای با آن‌ها هم‌نشینی کند. روند این دیدار منجر به آن می‌شود که مرسر برای چندین هفته در طبقۀ بالای کتابفروشی زندگی کند و برای مالک کتابفروشی یعنی آقای جُرج ویتمن مشغول به کار شود و در این حین روابطی عاطفی و عاشقانه را نیز تجربه کند و ماجراهای بزرگ و کوچک زیادی را از سر بگذراند. کتاب شکسپیر و شرکا، داستان سفری به سرزمین عجایب ادبی است در قلب پاریس.

هفته کتاب و ناشنیده‌های یک کتابفروش از خاورمیانه؛ معرفی کتاب یادداشت های کتابفروش

گفته شده است که کتاب یادداشت های کتابفروش جهان داستانی وسیعی دارد؛ از اردن تا مسکو و از گوژپشت نوتردام تا دکتر ژیواگو و قهرمانان رمان‌های عربی. ابراهیم الوراق در این رمان کتابفروشی است زخم‌خورده از صدای درونش و پنهان‌شده در پناه ردیف شاهکارهایی ادبی که بی‌وقفه می‌خواند و گاه آن‌ها را می‌فروشد.

اما رنج فزاینده‌ای که بر او و دیگران در جهان یادداشت های کتابفروش می‌رود و همچنین فقر، خشونت و افراط‌گرایی ذاتی جغرافیای سنتی خاورمیانه، از او موجود دیگری می‌سازد و رذالت‌های نهفتۀ درونش را بیدار می‌کند. این رمان را جلال برجس یا «جلال بارگاس»، نویسنده و روزنامه‌نگار اردنی متولد سال ۱۹۷۰ نوشته است.

هفته کتاب و فانتزی گم‌شدن در صفحات کتاب‌ها؛ معرفی مجموعه گوستان کتاب های فراموش شده

اولین عنوان از مجموعۀ گورستان کتاب‌های فراموش شده نوشتۀ کارلوس روئیث ثافون اسپانیایی، رمان سایه باد است. کتاب سایه باد، هزارتویی است چندلایه، مهیج و پرماجرا. ماجرای کتاب سایه باد از این قرار است که یک روز پدرِ راوی این رمان، او را برای اولین بار به مکانی به نام «گورستان کتاب‌های فراموش شده» می‌برد.

راوی در این مکان، کتابی به نام سایه باد را می‌یابد. او باید تا آخر عمر از این کتاب محافظت کند. همۀ نسخه‌های این کتاب در سراسر اروپا توسط مردی مرموز سوزانده شده‌اند و…

دومین عنوان از مجموعۀ گورستان کتاب‌های فراموش شده، رمان بازی فرشته است. کارلوس روئیث ثافون در کتاب بازی فرشته ما را با خود به بارسلونِ اوایل قرن بیستم می‌برد و هزارتویی گوتیک و دلهره‌آور و سیاه و پر از جادو و رمز و راز را در دل بارسلون واقعی تعبیه می‌کند. در کتاب بازی فرشته، همراه راوی اول‌شخصی که قصه از زبان او روایت می‌شود، به بارسلون سال 1917، سالی که سرآغاز ماجرایی‌ست که راوی نقل می‌کند، سفر می‌کنیم.

راوی کتاب بازی فرشته ماجرایی را نقل می‌کند که در سال 1917 و وقتی که او هفده‌ساله بوده و کارگرِ روزنامه‌ای رو به زوال به نام «آوای صنعت»، که دفترش در مکانی تیره و تار و مشرف به گورستان بوده است، اتفاق افتاده و این ماجرا زندگی‌اش را دگرگون کرده است. ماجرا از این قرار است که یک روز یکی از صفحات روزنامه خالی می‌مانَد و برای پُر شدنش شش ساعت بیشتر وقت نیست. معاون سردبیر روزنامه، که آدم سخت‌گیری ا‌ست و همه از او می‌ترسند، راوی را احضار می‌کند.

راوی در آن زمان قصه‌هایی جنایی می‌نوشته و به یکی از نویسندگان خوبِ روزنامه نشان می‌داده است. معاون سردبیر که از این موضوع باخبر است به راوی می‌گوید که برای صفحه‌ای که خالی مانده است، ظرف شش ساعت، داستانی جذاب بنویسد و…

سومین رمان از این مجموعه رمان زندانی آسمان است. کارلوس روئیث ثافون در کتاب زندانی آسمان به روایت وقایعی می‌پردازد که آغاز آن‌ها دو سال بعد از وقایع کتاب سایه‌ی باد است و ادامه‌شان به وقایعی در ایام قدیم‌تر پیوند می‌خورد.

ماجراهای کتاب زندانی آسمان در بارسلون سال 1957 آغاز می‌شود و آن‌گاه پای وقایعی هولناک و غریب و رازآلود که پیش‌تر، در دهۀ 40 میلادی و اوایل استقرار حکومت دیکتاتوری فرانکو در اسپانیا، آغاز شده‌اند به رمان کشیده می‌شود.

ثافون در کتاب زندانی آسمان عرصه‌ای پدید می‌آورد که در آن، دو بخش اول چهارگانۀ گورستان کتاب‌های فراموش شده به‌هم پیوند می‌خورند و همچنین خواننده برای ورود به کتاب چهارم و پایانی این چهارگانه، یعنی کتاب هزارتوی ارواح، آماده می‌شود.

کارلوس روئیث ثافون در کتاب هزارتوی ارواح نیز، مانند سه جلد پیشین مجموعۀ گورستان کتاب‌های فراموش‌شده، ما را با خود به فضایی رازآلود در متن اسپانیای دوران حاکمیت فرانکو می‌برد و از خلال روایت داستانی تخیلی، تصویری از آن دورۀ تاریخ اسپانیا و جنایات و تبهکاری‌های سیاسی‌ای که در آن دوره رخ داده است ارائه می‌دهد.

آخرین رمان این مجموعه دربارۀ کشف شبکه‌ای از جنایات و تبهکاری‌ها و توطئه‌ها در اسپانیای دوران فرانکو است؛ جنایات و تبهکاری‌ها و توطئه‌هایی که دانیلِ کتابفروش، از شخصیت‌های اصلی مجموعۀ گورستان کتاب‌های فراموش شده، که از مرگ مادرش، ایزابلا، خشمگین و در فکر گرفتن انتقام است، به آن‌ها پی می‌برد و با کمک کارآگاهی به نام آلیسیا گره از رازشان می‌گشاید و…

هفته کتاب و جستارهایی از عشق به کتاب؛ معرفی کتاب برچیدن کتابخانه ام

برچیدن کتابخانه ام: یک مرثیه و ده گریز، مجموعۀ جستاری است از آلبرتو مانگل جستارنویس، رمان‌نویس و ویراستار آرژانتینی. ماجرای کتاب از روزی آغاز می‌شود که مانگل مجبور به وداع موقت با کتابخانۀ ۳۵هزار جلدی‌اش می‌شود. آن‌ها را دارد جمع می‌کند تا از فرانسه به آرژانتین بفرستند اما خودش زودتر از کتاب‌ها به موطن خود می‌رسد.

داستان برچیدن کتابخانه ام قصۀ این جابه‌جایی و مهاجرت کتاب‌ها و صاحب آن‌ها است؛ که البته برای تمام وابستگان به کتاب، آن‌هایی که به‌قول بورخس «کتاب‏باره‏»اند، هجرتی رنج‌آور است. جمع کردن و بسته‌بندی کتاب‌های کتابخانه مانگل را به تأمل در باب کتابخانه‌های شخصی‌اش، به کتاب‌هایی که خوانده و با نویسندگانی که دمخورشان بوده می‌کشاند.

مانگل با این جستارها در زمان سفر می‌کند؛ به کودکی‌اش می‌رود و از نخستین کتابخانه‌ای که ساخته می‌گوید، در جستار دیگر مانگلِ جوانی را می‌بینیم که برای بورخس کتاب می‌خواند، در متن دیگری به حافظه و خواندن می‌پردازد و در گریز دیگر به فرهنگ‌ لغات و اهمیت آن‌ها می‌نویسد و در جستار دیگری از کتاب‌های کلکسیونرها می‌گوید؛ از ترتیب و چیدمان کتاب‌ها تا بی‌نظمیِ نظم‌دار کتابخانۀ شخصی خودش.

برچیدن کتابخانه ام کتابی است برای دوستداران کتاب؛ برای کتاب‌بازها، آن‌ها که کتابخوانی‌شان نمایش نیست، همراه و خوانندۀ کتاب‌ها هستند، چون شاید مانند بورخس باور دارند که سعادت و شادکامی را می‌توان در کتاب‌ها جست و به چنگ آورد. دقیقاً همان باوری که آلبرتو مانگل به جهانِ اعجاب‌آور کتاب‌ها و متن‌ها دارد.

برچیدن کتابخانه ام، که توسط نشر مان منتشر شده است، پُر است از خرده‌روایت‌ها و نقب زدن به کتاب‌ها، ادبیات، تاریخ، الهیات، فلسفه، زبان، حافظه و مهم‌تر از همه، کلمات. چنین موضوعاتی کتاب را برای آن‌ها که دل در گروی ادبیات و کتاب دارند خواندنی‌تر می‌کند.

هفته کتاب و کمپین گفت‌‌و‌گو زیر سقف کتاب‌ها؛ جشن کوچکی برای خلق صمیمیت از جنس کتاب

کتاب، دریچه‌ای است به روح و جان ما. با خواندن هر کتاب، گویی بنای زندگی خود را از نو می‌سازیم. حالا، چه کامیابی‌ای بهتر از گپ‌و‌گفتی صمیمانه زیر سقف کتاب‌ها!

شهر کتاب پاسداران، این بار هفتهٔ کتاب و کتاب‌خوانی را بهانه کرده تا بستری فراهم کند که در آن علاقه‌مندان کتاب بر گفت‌و‌گویی صمیمی و بی‌واسطه با اهالی نشر بنشینند. شما را دعوت می‌کنیم تا در عصرهای هفته کتاب، با حضور در شهر کتاب پاسداران، در معاشرتی خودمانی با دست‌اندکاران نشرهای افق، اطراف، برج، خوب، مون، ادامه و هوپا همراه باشید.

قرار ما در کمپین «گفت‌و‌گو زیر سقف کتاب‌ها» از ۲۴ تا ۳۰ آبان، ساعت ۱۶ الی ۲۰

دریافت اطلاعات بیشتر و تقویم اجرایی رویدادهای کمپین «گفت‌و‌گو زیر سقف کتاب‌ها»