روز کودک با کتاب؛ پیش به سوی دنیایی آگاه، مهربان و شجاع
روز کودک؛ درباره یک رویداد جهانی
می‌دانیم که حساسیت لازم برای کودکان و رشد آن‌ها به طوری است که هیچ چیز از جمله غذا، پوشاک و نیازهای اولیه و حیاتی جسمی، عاطفی و… آن‌ها نباید مورد غفلت قرار گیرد. روز کودک یا به بیانی بهتر، روز جهانی کودک یکی از مهم‌ترین یادآورها و رخدادهایی است که بشر با تجلیل آن، حیاتی‌ترین عنصر آینده یعنی کودکان را گرامی می‌دارند.
تاریخ روز کودک در کشورهای دنیا، متفاوت است اما یک روز جهانی با اعلام سازمان ملل متحد در تاریخ 20 نوامبر برای کودکان سراسر جهان وجود دارد. هدف مردم در روز کودک و روز جهانی کودک، تنها جشن گرفتن نیست؛ دغدغه‌ها و چالش‌های خانواده‌ها و افراد مختلف در جایگاه‌های گوناگون اجتماعات منجر به این شده تا اولویت‌های تمام کشورها و جوامع معطوف به فراهم کردن بسترهای حمایتی و تقویت سلامت کودکان در ابعاد مختلف باشد.
تلاش می‌کنیم تا در این مطلب، با بیان اهمیت روز کودک و اشاره به نقش مهم کتاب در فرآیند رشد و آموزش کودکان، با والدین و افراد دغدغه‌مند و فعال در حوزه‌های مختلف کودکان، همراه شویم تا بتوانیم دست در دست هم، از رویای شاداب و زندۀ کودکی مراقبت کنیم.
برای مشاهده مطلب وبسایت یونیسف درباره روز جهانی کودک 2023، اینجا را کلیک کنید.
روز گل رز؛ ماجرای اولین روزی که به کودکان تعلق گرفت!
به جز تاریخ‌های رسمی مختلفی که در کشورهای گوناگون برای روز کودک در نظر گرفته شده و همچنین روز جهانی کودک در 20 نوامبر، باید به اولین باری که ایدۀ روز کودک و جشنی منحصراً مخصوص کودکان مطرح شد، اشاره کنیم. تاریخ اول ژوئن در بسیاری از کشورهای جهان به همین مناسبت جشن گرفته می‌شود.
سرگذشت این تاریخ به دومین یکشنبه ماه ژوئن سال ۱۸۵۷ برمی‌گردد؛ زمانی که دکتر شریف چارلز لئونارد، کشیش کلیسایی در ماساچوست آمریکا، برنامه‌هایی ویژه برای کودکان تدارک دید. دکتر لئونارد در ابتدا این روز را روز گل رز نامید اما در ادامه و کمی بعدتر، آن را یکشنبه گل نامیدند و سرانجام به نام روز کودکان نامگذاری شد. پس از این رویداد، استقبال فراوانی از برگزاری روزی جهانی برای حمایت از کودکان با عنوان روز کودک از ۱ ژوئن سال ۱۹۵۰ در بسیاری از کشورها برگزار می‌شود.
سازمان ملل متحد و روز جهانی کودک؛ طرح یک بیانیه
با وجود اینکه روز کودک در بسیاری از کشورهای دنیا که تعداد آن‌ها به ۵۰ کشور نیز می‌سد، اول ژوئن است، سازمان ملل متحد 20 نوامبر را برای این روز جهانی انتخاب کرده است. انگلیس یکی از اولین کشورهایی بود که برای تشویق سایر کشورها جهت ثبت یک روز خاص در تقویم به منظور بهبود و گسترش تبادل و تفاهم میان کودکان، گامی عملی به سود تقویت رفاه و سلامت کودکان جهان برداشت.
اما در در ۲۰ نوامبر ۱۹۵۹ اتفاقی به مراتب مهم می‌افتد؛ سازمان ملل متحد، بیانیه حقوق کودک را تنظیم کرد که مقدمات تصویب پیمان‌نامه حقوق کودک را در ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹ فراهم کرد. در فرآیند این اتفاق جهانی، در سپتامبر سال ۲۰۱۲، بان کی‌مون دبیرکل سازمان ملل متحد، با این هدف که تمام کودکان بتوانند به مدرسه بروند، چشم‌اندازی سه ساله را برای گسترش و ترویج ساخت مدارس و محیط‌های آموزشی در نظر گرفت.
روز کودک و نامهای برای تمام کودکان!
در سال ۱۹۸۶، ۲ نفر از دانش‌آموزان مدرسۀ آتاتوری در شهر نیویورک، با نوشتن نامهای از تمام کودکان دنیا خواستند که با هم روزی را به صلح اختصاص دهند. در بخشی از این نامه که دعوتی است برای تمام مردم دنیا، این متن نوشته شده است:
“بزرگ‌ترهای ما عقاید ثابتی دارند. آن‌ها ما را دوست دارند چون بچه‌هایشان هستیم اما آیا آن‌ها می‌دانند که چه دنیایی را برای ما بوجود می‌آورند. اگر کم‌ترین اشتباهی در ماشین هسته‌ای آن‌ها رخ دهد ما هرگز شانسی برای رشد نخواهیم یافت. ما امکانی برای رشد و پرورش می‌خواهیم.”
در متن این نامه به این نکته و تضاد اشاره شده است که در حالی که سالانه هزینه‌های غیرقابل تصوری صرف تولید انواع سلاح‌های هسته‌ای و غیر هسته‌ای می‌شود، کودکان بسیاری از گرسنگی، عدم امکانات بهداشتی، سوء و تغذیه و… جان خود را از دست می‌دهند.
چرا روز جهانی کودک؟ یک نیاز فراگیر و حیاتی
مناسبت و رویداد تقویمی برای روز کودک به ما گوشرد می‌کند که روز جهانی کودک بیش از هر چیز، مهلتی است برای آگاهی دادن و حمایت از کودکانی که خشونت، نابرابری و ظلم را تجربه کرده‌اند. متأسفانه، بحث کودکان کار یکی از مسئله‌هایی است که با وجود تلاش‌های صورت گرفته، هنوز پابرجاست و در نقاطی می‌بینیم که کودک کار کماکان به عنوان یک هنجار تلقی می‌شوند.
در روز کودک تلاش می‌شود تا بنیادهایی برای حمایت از کودکان محروم و درگیر با مقولۀ کار زیر سن قانونی ایجاد شوند و حمایت‌های قانونی برای تعطیلی مراکز کار کودکان، صورت گیرد.
مبتکران برگزاری روز جهانی کودک سه هدف عمده را دنبال می‌کردند: دفاع از حقوق کودکان، تشویق دوستی میان نوجوانان جهان و متعهد کردن دولت‌های جهان برای پشتیبانی از فعالیت‌های یونیسف. قرار شد هر کشوری، روزی را به این مناسبت اختصاص دهد. خود سازمان ملل این روز را هر سال در تاریخ ۲۰ نوامبر جشن می‌گیرد. اکنون این روز در نزدیک به ۱۵۰ کشور جهان برگزار می‌شود. روز آن با توجه به سنت‌ها و منطقه‌ها متفاوت است.
روز کودک و پیمان‌نامه حقوق کودک؛ یک گام رو به جلو
در تعریف کودک بر اساس ماده یک پیمان‌نامه حقوق کودک، لفظ کودک به هر انسان کمتر از ۱۸ سال اطلاق می‌شود. در مقدمۀ کنوانسیون حقوق کودک آمده است: «کودک باید در فضایی سرشار از خوشبختی، محبت و تفاهم بزرگ شود.»
در این کنوانسیون که شامل ۵۴ ماده و دو پروتکل اختیاری بوده که چهار اصل تعیین‌کننده نقش دارند:
-
هیچ کودکی نباید از تبعیض رنج ببرد.
-
زمانی که در رابطه با کودکان تصمیم‌گیری می‌شود، باید منافع عالیه آنان در راس قرار گیرد.
-
کودکان حق حیات داشته و باید رشد کنند.
-
کودکان حق دارند آزادانه عقاید و نظرات خود را ابراز کنند و این نظرات در تمامی اموری که به آن‌ها مربوط می‌شود، باید مورد توجه قرار گیرد.
حال که با اهمیت و الزام وجود این روز و تاریخچۀ جهانی آن آشنا شدیم، بهتر است تا با نمود این رویداد مهم و جریان آن در کشور ایران نیز آشنا شویم. روز کودک در ایران و هفته ملی کودک فرصتی است ارزشمند برای توجه به اهمیت دوران کودکی و نیازهای یکی از آسیب‌پذیرترین و مهم‌ترین اقشار جامعه. این مهم مانند یک وظیفه بر گردن همۀ ماست و برای انجام آن به بهترین شکل باید چشم‌اندازها و برنامه‌‌های متناسب با آن را در دستور کار قرار داد.
برای مطالعه پیمان نامه حقوق کودک به طور کامل، اینجا را کلیک کنید.
روز کودک و هفته ملی کودک در ایران
روز جهانی کودک در سراسر جهان انگیزه‌ای برای توجه به حقوق کودکان است. کشورهای جهان بنا بر سنت و فرهنگ خود، این روز را به گونه‌‌های مختلف برگزار می‌کنند. این روز در ایران ۱۶ مهر جشن گرفته می‌شود. همزمان با آغاز هفته ملی کودک، بیانیه روز کودک از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خطاب به کودکان دنیا منتشر شد.
در این بیانیه که بر اهمیت دوران کودکی و توجه بزرگسالان به جایگاه کودکان در جهان تأکید دارد، با لحنی ویژه آمده است که:
“بچه‌های خوب و عزیز دنیا! سلام. روزتان مبارک!
کودک که بودم می‌خواستم دنیا را در کوله پشتی‌ام بگذارم و با خود ببرم. بالای تپه‌ای دور بنشینم. شادترین مدادرنگی‌هایم را مقابلم بچینم و دنیا را هر جور که دلم می‌خواهد رنگ کنم. یک روز فهمیدم دنیا را نمی‌شود برداشت. روز بعد فهمیدم دنیا در کوله پشتی جا نمی‌شود و بعد فهمیدم بعضی از جاهای دنیا آن قدر تیره است که رنگش با مدادرنگی‌ها تغییر نمی‌کند.آن زمان بود که تصمیم گرفتم تغییر دادن دنیا را از تغییر دادن چیزهای کوچک شروع کنم؛ از لبخند زدن به غنچه‌ای زیبا، آب دادن به گلی تشنه، برداشتن زباله‌ای از ساحل دریا یا کنار خیابان، مهربانی با پرنده‌ای گرسنه، بوسیدن دست‌های مادر و پدرم، آشتی کردن با دوستم، قدردانی از معلم و مربی‌ام و ساختن بادبادکی برای شادی. آن وقت جهان کوچکم رنگ در رنگ وسعت گرفت و روز به روز زیباتر شد…”
روز جهانی و هفته ملی کودک فرصت ارزشمندی است که توجه بزرگترها را به اهمیت دوران کودکی، نیازها و خواسته‌های کودکان جلب و به آن‌ها یادآوری کند که وظیفه دارند برای سلامتی، رشد، شادی و پیشرفت کودکان به نیازهای آن‌ها توجه ویژه داشته باشند و برای تحقق آن برنامه‌ریزی کنند. یکی از این نیازها، توجه به آموزش و رشد فرهنگی کودکان است.
در این راستا می‌توان کتاب را به عنوان یک پدیدۀ مهم و تأثیرگذار در فرآیند رشد و بلوغ کودکان و سفرشان به نوجوانی و جوانی دانست. در بخش دوم این مطلب از اهمیت کتاب به عنوان یکی از اصلی‌ترین بخش‌های زندگی کودکان و مزایای کتاب و کتابخوانی در کودکان اشاره می‌کنیم.
برای مطالعه مطلبی دربارۀ روز جهانی کودک و اهمیت آن به زبان انگلیسی، اینجا را کلیک کنید.
چرا کتاب؟ درباره اهمیت کتاب و کتابخوانی برای کودکان
کتاب خواندن همچون یک سفر است. ما با دیگر فرهنگ‌ها ملاقات می‌کنیم و با شیوه‌های زندگی در سراسر دنیا آشنا می‌شویم. کتاب خواندن منجر به گشایش ذهن و تفکر بهتر ما می‌شود. کتاب در عین حال می‌تواند ابزار خوبی برای ترمیم و تقویت روحیه باشد. همیشه در تمامی فرهنگ‌ها توصیه‌های زیادی برای خواندن کتاب شده است. یکی از شاخص‌های مورد نظر در میزان توسعه یافتگی کشورها تفاوت در سرانه مطالعه آن‌هاست.
یکی از گروه‌های سنی مهم برای ارتباط با کتاب و کتابخوانی، کودکان هستند. اینکه کودکان توانایی خواندن و نوشتن ندارند دلیل بر این نمی‌شود که از اهمیت مطالعه برای آنان غافل شویم. با کتاب خواندن نه تنها دایره واژگان کودکان تقویت می‌شود، بلکه آن‌ها می‌توانند شکل حروف و کلمات را یاد بگیرند و زودتر خواندن و نوشتن را بیاموزند.
روز کودک در کنار تمام مسائل خود، کتاب کودک را به عنوان یک اصل در نظر دارد و برای توسعه و ترویج کتابخوانی کودکان در دنیا از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کند.
در اینجا به مزایا و فواید خواندن کتاب برای کودکان و کتابخوانی کودکان اشاره می‌کنیم:
- رشد شناختی و بلوغ کودک
- عملکرد بهتر کودک در مدرسه
- تقویت مهارت‌های زبانی
- افزایش تمرکز کودک
- افزایش آگاهی کودک در موضوعات مختلف
- کمک به خلاقیت و قوه تخیل
- تقویت ارتباط بین والدین و کودک
- بهبود مهارت‌های عاطفی
از چه سنی شروع کنیم؟ کتاب کودک و آغاز کتابخوانی
برای روز کودک، کتاب کودک می‌تواند یک کلیدواژه و عامل مؤثر برای بهبود دنیای کودکان باشد. برای پاسخ به این سوال که بهتر است از چه سنی کودکان را با کتاب و فعالیت کتابخوانی آشنا کنیم، باید به نظرات کارشناسان این حوزه رجوع کنیم. روانشناسان پیشنهاداتی را درباره این موضوع دارند. یکی از این روانشناسان، ژان پیاژه است که در نظریۀ رشد خود، مرحل متفاوتی را بیان کرده است.
طبق نظام رشدی که او آن را تعریف کرده است، کودکان تا ۲ سالگی در دوره حسی حرکتی هستند و با حواس پنجگانه خود از قبیل چشایی، بویایی، لامسه، بینایی و شنوایی، به کشف ناشناخته‌های پیرامون خود می‌پردازند که منجر به رشد سیستم شناختی‌‌شان می‌شود. به همین دلیل هم ما کودکان زیر دو سال را می‌بینیم که تمایل دارند تا از طریق چشایی و با خوردن آن‌ها، اطلاعات جدیدی کسب کنند.
در کنار این شناخت از ارتباط کودکان، باید در نظر داشت که فعالیت مطالعه برای کودکان و به منظور تآثیر بر آن‌ها، می‌تواند از طریق والدین، از دوران جنینی آغاز شده و در دوره‌هایی مانند پس از تولد نوزاد و سه ماهگی او ادامه باید. به این واسطه، انواع کتاب کودک مناسب برای این دوران و ویژگی‌های مختلف آن‌ها وجود دارند.
کتاب‌هایی با تصاویر ساده و رنگی بدون متن به منظور آشنایی با رنگ‌ها و اشکال از گزینه‌های این دوران هستند. مواجهه کودک با این تصاویر، حس بینایی آن‌ها را تحریک می‌کند و باعث می‌شود تا به این تصاویر دقت کنند که تقویت ذهنشان را در پیش دارد.
به مرور این فرآیند با خوانش داستان‌ها و قصه‌های کوتاه در قالب شعر و ترانه به کودک کمک بسیار زیادی می‌کند. کودکانی که داستان‌های زیادی شنیده باشند دایره لغات شنیداری خوبی دارند. تعدادی از روانشناسان کودک، خواندن شعر‌های ساده را برای کودکانی که تکلم را دیرتر از حد معمول شروع می‌کنند، پیشنهاد می‌دهند.
در بازۀ زمانی 2 تا ۵ سال نیز توصیه می‌شود تا با خواندن داستان‌های واقع‌گرا توسط والدین برای کودکان، به شناخت دنیای پیرامون آن‌ها کمک کرد و سرعت بخشید. در کنار این موضوع، خواندن کتاب‌های تصویری و کمیک، خلاقیت کودکان را پرورش می‌دهد.
پس از آن، و در طیف سنی 5 تا 7 سال، پیشنهاد کتاب کودکان، در حوزۀ موضوعات آموزشی اولیه و آشنایی با مفاهیمی است که مهارت‌ها و آمادگی لازم را برای ورود به مدرسه ایجاد می‌کنند. در پایان و پاسخ به این سوال که از چه سنی باید برای کودک کتاب خواند، باید گفت از بهتر است تا این اتفاق از بدو تولد تا زمانی که کودک خواندن را یاد می‌گیرد، آغاز شود.
یکی دیگر از مسائل مهم در رابطۀ بین کودکان و کتاب، مطالعه کتاب‌های مهارتی و آموزشی کودک مانند کتاب روانشناسی کودک توسط پدران و مادران است. این دسته از کتاب‌ها جزو الزامات والدین برای یادگیری و فهم نکاتی حیاتی برای تربیت فرزند، بلوغ و رشد کودک و همچنین ارتباط مؤثر با کودک است.
نکتۀ مهم این است که کتاب خواندن در هر مرحله از رشد کودک تاثیری مثبت داشته و منجر به تقویت و بهبود زیست کودک می‌شود.
برای مشاهده کتاب‌های روانشناسی کودک در وبسایت شهر کتاب پاسداران، اینجا را کلیک کنید.
برای مشاهده کتاب‌های تربیتی کودک و نوجوان در وبسایت شهر کتاب پاسداران، اینجا را کلیک کنید.
راهنمای کتابخوانی کودکان؛ روز کودک با یک جلد کتاب!
اکنون که اطلاعاتی را دربارۀ روز کودک، استفاده از کتاب به عنوان محصولی مهم در بهبود زندگی کودکان، مزایای کتابخوانی کودکان و سن شروع آن برای کودکان دریافتیم، پیشنهادات، نکات و توصیه‌هایی را برای ارتباط بهتر کودک با کتاب و فعالیت کتابخوانی ارائه می‌کنیم:
- همواره کتابخوانی را به عنوان یک گزینه در اختیار کودکان قرار دهید.
- برای شروع کتابخوانی کودکان، او را محدود به سلیقه و رشتۀ موضوعی خاصی نکنید و با ایجاد فضایی متنوع، پیشنهادات کتاب خود را مطرح کنید.
- اگر فرزندتان به مطالعه علاقه‌ای ندارد، این احتمال وجود دارد که محتوا و موضوع مورد علاقه‌اش را در فرآیند کتابخوانی تجربه نکرده باشد. شاید بهتر باشد در هنگام انتخاب کتاب، همراه فرزندتان باشید و از مشاوره کتابفروش متخصص بهره‌مند شوید.
- می‌توانید کتاب‌هایی با شکل و محتوای نمایشی تهیه کنید و بخش‌هایی از کتاب را با کودک خود اجرا کنید.
- توجه داشته باشید که دسترسی به کتاب برای فرزندتان مهیا باشد تا او به دلیل نبودن کتاب در محیط خود، از آن فاصله نگیرد. در این مورد، در نظر داشته باشید که این اتفاق به شکل اغراق شده و بیش از حد نیز نباشد.
باید اعتراف کرد که جای خالی یک روز به اسم روز کودک در دل تمام تقویم‌های دنیا خالی است، همانطور که جهانی بدون کودکان مساوی است با روزها و شب‌هایی بدون امید، آرزو، رنگ، شادی و رویا! در اهمیت روز کودک و حال خوب کودکان در سراسر دنیا، باید همۀ روزهای سال برای کودکان بوده و هر روز، روز کودک باشد.
اگر برای شما نیز کودکان و روز کودک، دغدغه‌ای همیشگی است، خوشحال می‌شویم تا با به اشتراک گذاشتن نگاه و نظرتان برای بهتر شدن دنیای کودکان و خصوصاً ارتباط آن‌ها با کتاب، پیشنهادات و افکارتان را در بخش کامنت‌ها بیان کنید. شهر کتاب پاسداران، از این نظرات استقبال می‌کند و تلاش می‌کند تا بتواند به بهانۀ روز کودک بستری پویا را برای بهبود حال کودکان فراهم کند.
برای مشاهده آرشیو و مجموعه کتاب‌های کودک و نوجوان شهر کتاب پاسداران، اینجا را کلیک کنید.
