چرا قصه‌ها را می‌شنویم؟ روز جهانی درام رادیویی و شرح حال یک نوستالژی

روز جهانی درام رادیویی چه تاریخی را در خود دارد؟ برای یافتن پاسخ باید بپذیریم که نوستالژی‌ها از قصه‌ها شروع می‌شوند؛ قصه‌ها به شیوه‌های مختلفی وارد زندگی ما می‌شوند؛ یک نوستالژی شخصی شاید دربارۀ شنیدن داستان‌ها و حکایت‌های فرهنگ عامه از زبان پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها باشد که لحظات شبانه و پیش از خواب ما را با تصور روایت‌های گاه واقعی و گاه تخیلی و اندکی عبرت‌آموز همراه می‌کنند.

اما یکی از نوستالژی‌های جمعی تمام مردم قرن بیستمی شاید با اولین پخش سراسری یک درام رادیویی همراه باشد؛ وسیله‌ای که قبل از اینکه حامل اخبار عمومی و سخنرانی‌های مختلف باشد، پلتفرمی همه‌گیر و محبوب برای شنیدن داستان‌هایی است که در ذهن مخاطب به روی صحنه می‌روند!

در این مطلب کوتاه به مناسبت روز جهانی درام رادیویی، دربارۀ رادیو به عنوان یک رسانۀ داستانگو و جذاب و جنگ دنیاها به عنوان نمونه‌ای تمام و کمال از یک درام رادیویی و سرمنشا پیدایش روز جهانی درام رادیویی برای شما می‌گوییم.

روز جهانی درام رادیویی؛ یک تاریخچه

در 30 اکتبر هر سال، روز جهانی درام رادیویی را به منظور ستایش داستان‌ها و داستانگویان صحنه‌های باشکوه رادیویی جشن می‌گیرند. این روز البته بهانه‌ای می‌شود تا نگاهی به سرگذشت شگفت‌انگیز داستان و نمایش رادیویی یا به بیان بهتر، درام رادیویی و تکامل آن بیاندازیم.

معجزه‌ای که به لطف موج‌های رادیویی، ناقل هیجان، شادی، ترس، سوگ و هزاران هزار احساس و حالت دیگر  برای مخاطبان رادیو است؛ مخاطبانی که بدون هیچ گونه محدودیتی و تنها با رمز شنیدن، پای صدای شورانگیز مردان و زنان اجراکنندۀ یک درام رادیویی می‌نشینند.

اگر بخواهیم ابزار سرگرمی را برای قرن بیستم برشماریم، بی‌شک رادیو قبل از دسترسی مردم جهان به تلویزیون، مورد توجه‌ترین رسانۀ روز جهان بود. این رسانه حامل اخباری همچون، اعلام صلحِ جنگ دوم جهانی، برندگان اولین دوره از آکادمی اسکار و شاید ترغیب‌کننده‌تر از همۀ این‌ها، نمایش‌ها و درام‌های رادیویی بود که مخاطبانی را از سراسر دنیا در ساعتی مشخص و زمانی مقدس، پای گیرنده‌های رادیو قرار می‌داد.

می‌بینیم که این روزها مردم در سراسر جهان اغلب برای سرگرمی و مخاطب یک داستان بودن، به رسانه‌هایی مانند تلویزیون و سرویس‌های آنلاین و پادکست‌های مختلف روی می‌آورند اما در واقع باید ریشه‌های یک رسانۀ قصه‌گو را در رادیو جست‌و‌جو کرد.

رادیو مانند اشکالی از هنرهای تجسمی، انسان را مستقیماً با یک حس درگیر می‌کند؛ یک برنامه یا درام رادیویی، با کلیدواژۀ «شنیدن» مخاطبانش را درگیر معانی گوناگونی می‌کند و همین هم علتی است که بسیاری از مردم از طریق صداها و آواها در برنامه‌های رادیویی، یک مدیوم داستانگو را فهم می‌کنند.

یکی از انواع ویژه و بشدت خاص از برنامه‌های رادیویی، نمایش‌ها و درام‌های رادیویی هستند. روز جهانی درام رادیویی در ستایش و تمجید این نوع از قصه‌گویی نیز هست. این مجموعه از برنامه‌ها ریشه در ادبیات و مهارت‌های نمایشی گروه اجراکنندۀ داستان دارند. یک درام رادیویی را می‌توان روایتی گفتاری از دیالوگ‌ها و توضیحات صحنه‌ها و توصیفات داستانی دانست که با همراهی موسیقی و جلوه‌های محتلف صوتی تلاش می‌کند تا کیفیت تجربه شنیداری را برای مخاطبان بهتر و جذاب‌تر کند.

روز جهانی درام رادیویی و پخش سراسری جنگ دنیاها؛ آخرالزمان در انتظار شنیدن!

برای فهمیدن علت نامگذاری روز جهانی درام رادیویی در پایان اکتبر هر سال، باید به داستان اجرای یک نمایش رادیویی رجوع کنیم؛ جنگ دنیاها! با توجه به محبوبیت رادیو در اواخر دهۀ بیست و اوایل دهۀ سی میلادی، رادیو به گزینه‌ای مناسب برای روایت و نمایش صوتی یک قصه و درام تبدیل شد. یکی از معروف‌ترین تولیدات درام رادیویی پخش اثری با نام جنگ دنیاها بود. جنگ دنیاها اجرایی از اورسون ولز و گروهی بود که یک اقتباس رادیویی از رمان علمی-تخیلی جنگ دنیاها نوشتۀ هربرت جورج ولز را به دنیای رادیو بردند.

هربرت جورج ولز، روزنامه‌نگار، جامعه‌شناس و تاریخ‌نگار اهل انگلستان، خالق رمان‌ها و داستان‌های کوتاه در ژانر علمی–تخیلی است و اغلب از او با عنوان «پدر علمی-تخیلی» یاد می‌شود. از آثار شناخته‌شدۀ ولز می‌توان به به مرد نامرئی، ماشین زمان، جزیره دکتر موریو و جنگ دنیاها اشاره کرد. از هربرت جورج ولز اثری در گونۀ ناداستان و با موضوع تاریخی وجود دارد که دربارۀ کشور ایران است و کلیات تاریخ نام دارد.

برای مطالعۀ مطلبی به زبان انگلیسی دربارۀ اچ. جی. ولز به زبان انگلیسی، اینجا را کلیک کنید.

رمان جنگ دنیاها که در پایان قرن نوزدهم نوشته شده است، شرح رویدادهایی است که از زبان یک راوی ناشناس در حومه شهر لندن روایت می‌شود؛ داستان به هجوم موجودات بیگانه از مریخ می‌پردازد و راوی در فکر نجات و گریز از این وضعیت آخرالزمانی است.

جنگ دنیاها، یکی از نخستین داستان‌هایی است که ستیز بین نژاد بشر و موجودات فرازمینی را به تصویر می‌کشد. با الهام از این رمان، کتب مصور، مجموعه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی ساخته شده است.

اقتباس اورسون ولز، نویسنده و کارگردان سینما و تئاتر از جنگ دنیاها و پخش سراسری این درام عملی-تخیلی رادیویی که داستان هجوم بیگانگان در نیوجرسی را روایت می‌کند در 30 اکتبر سال 1938، منجر به رقم زدن اتفاقات غریبی شد.

پخش رادیویی جنگ دنیاها یکی از عجیب‌ترین اتفاقات تاریخ رادیو و نشانۀ تاثیرات داستان‌ها و نمایش‌های رادیویی و به طور کلی رسانه بر مخاطبانش است. ماجرا از شب یکشنبه ۳۰ اکتبر ۱۹۳۸ و برنامه‌ای در رادیوی CBS آغاز می‌شود؛ یک اجرای نمایشی.

در آن شب بیشتر شوندگان ترجیح می‌دادند به برنامۀ دیگری از رادیو گوش کنند که در آن یک خیمه‌شب‌باز مشهور به اتفاق عروسک‌های خود یک برنامه تفریحی را اجرا می‌کرد ولی درست ۵ دقیقه پس از شروع درام رادیویی جنگ دنیاها، برنامه عروسکی نیز به پایان رسید و بلافاصله یک خواننده با صدایی آزاردهنده شروع به خواندن کرد.

مردم برای فرار از آن صدا، شبکۀ رادیو را عوض کردند و به این نمایش گوش دادند، بدون شنیدن توضیح نمایش در ۵ دقیقه‌ی اول اجرا. نمایش با پیش‌بینی وضع هوا آغاز می‌شود، بعد گوینده عنوان می‌کند که این برنامه به‌طور زنده از یکی از هتل‌های نیویورک پخش می‌شود و سپس موسیقی پخش می‌شود، اما ناگهان موسیقی قطع می‌شود و گوینده با صدایی که از شدت اضطراب می‌لرزید اطلاعیه‌ای درباره‌ی حمله ساکنان کره مریخ به زمین و فرود آن‌ها در ایالت نیوجرسی آمریکا می‌خواند.

ادامۀ برنامه به همین شیوه پیش می‌رود و گزارش‌هایی از کاربرد گاز شیمیایی و نوعی نور بسیار داغ موسوم به اشعه سوزان توسط مریخی‌ها، اعلام حکومت‌نظامی در ایالت نیوجرسی، نابودی نیروهای نظامی توسط ماشین‌های جنگی مریخی، توصیه‌های وزیر داخلی به مردم، گزارش‌های زنده خیالی از حمله پنج ماشین مریخی به نیویورک و غیره در دل گزارشی روایت می‌شوند.

سپس اجرا قطع می‌شود و گوینده رادیوی CBS به مخاطبان اعلام می‌کند که در حال شنیدن یک درام رادیویی‌اند! بخش نخست جنگ دنیاهای اوسون ولز آن‌قدر طبیعی بود که خیلی از شنونده‌ها از شدت ترس فرار کرده و بقیۀ نمایش را نشنیدند. تعدادی با پلیس تماس گرفته و جویای دستورالعمل‌های اضطراری مراجع شدند!

بعد از این اتفاق بسیاری از مردم از شبکۀ CBS شکایت می‌کنند. خوشبختانه این رویداد در آمریکا تلفاتی نداشت اما یک سال بعد رادیوی اکوادور نمایشی با همین مضمون پخش می‌کند که دوباره باعث ترس و همهمۀ مردم می‌شود، اما زمانی که مردم متوجه می‌شوند که این خبر تنها یک نمایش رادیویی بوده، به ایستگاه رادیویی حمله می‌کنند و آنجا را به آتش می‌کشند و در پی این حمله، شش نفر از بازیگران این نمایش کشته می‌شوند!

اجرای جنگ دنیاها از اورسون ولز با تمام زیبایی و شکوه خود، باعث ایجاد هیستری و ترس گستردۀ مردم شد و تا سال‌ها در حافظۀ مخاطبان، 30 اکتبر را ماندگار کرد و دلیلی بر اهمیت یک رسانه (رادیو) در ایجاد روز جهانی درام رادیویی شد. سیبی ویلند که یک علاقه‌مند تگزاسی به نمایش و درام رادیویی است، ایدۀ روز جهانی درام رادیویی را در سال 2012 و بر اساس همین رویداد مطرح کرد.

‌

یک قصه را بشنو! روز جهانی درام رادیویی و یک لذت همگانی

در روز جهانی درام رادیویی، بسیاری از ایستگاه‌های رادیویی، معروف‌ترین درام رادیویی تمام دوران، جنگ دنیاها را پخش می‌کنند. ناشران کتاب های صوتی تخفیف‌های ویژه‌ای برای محصولات خود در نظر می‌گیرند و همچنین پادکسترهای مختلف در سراسر دنیا نیز با اشاره به این تاریخچه، به اهمیت شنیدن و قصه‌گویی به روش رادیویی می‌پردازند.

شاید بتوان گفت زیباترین راه برای گذارندن روز جهانی درام رادیویی، گوش دادن به یک روایت یا درام رادیویی باشد. اگر هرگز به یک نمایش یا درام رادیویی گوش نداده‌اید، روز جهانی درام رادیویی بهترین زمان برای شروع شنیدن روایتی سراسر تخیل و تصور است!

شما به عنوان یک مخاطب ادبیات، نمایش و برنامه‌های صوتی، چه تجربه‌ای از شنیدن داستان و درام رادیویی داشته‌اید؟ خوشحال می‌شویم تا پس از مطالعه این بلاگ تجربیات خود را با ما در روز جهانی درام رادیویی به اشتراک بگذارید!