هجدهم نوامبر و تولد مارگارت اتوود؛ تحسین زنانگی و شکوه ادبیات
مارگارت اتوود کیست؟
مارگارت اتوود نویسنده، شاعر، منتقد ادبی، مقاله‌نویس، معلم، فعال محیط زیست و مخترع کانادایی است. او که متولد هجدهم نوامبر سال 1939 است، از سال 1961 هجده کتاب شعر، هجده رمان، یازده کتاب غیرداستانی، نه مجموعه داستان کوتاه، هشت کتاب برای کودکان، دو رمان گرافیکی و تعدادی آثار مطبوعاتی خرد و کوچک در حیطۀ شعر و داستان منتشر کرده است.
مارگارت اتوود جوایز و افتخارات متعددی را برای نویسندگی خود به دست آورده است که از جمله آن‌ها می‌توان به دو جایزه بوکر، جایزۀ آرتور سی. کلارک، جایزه فرانتس کافکا، جایزۀ یک عمر دستاورد ملی منتقدان کتاب و مرکز PEN ایالات متحده آمریکا اشاره کرد. تعدادی از آثار مارگارت اتوود برای مدویم سینما و تلویزیون مورد اقتباس قرار گرفته‌اند.
آثار اتوود موضوعات مختلفی از جمله جنسیت و هویت، مذهب و اسطوره، قدرت، زبان، تغییرات آب و هوایی و فلسفۀ قدرت سیاسی را در بر می‌گیرند. بسیاری از اشعار او الهام گرفته از افسانه‌ها و داستان‌های پریانی است که او را از دوران کودکی تحت تأثیر قرار داده‌اند.
مارگارت اتوود بنیانگذار جایزه شعر گریفین و انجمن نویسندگان کانادا است. او همچنین عضو ارشد کالج Massey، تورنتو است. از فعالیت‌های جذاب دیگر مارگارت اتوود می‌توان به اختراع دستگاه LongPen و فناوری‌های مرتبط با آن اشاره کرد که نوشتن رباتیک و از راه دور اسناد را تسهیل می‌کند.
از آثار مارگارت اتوود می‌توان به سرگدشت ندیمه، شواهد، چشم گربه، آدمکش کور، زن خوراکی، بر امواج، بانوی پیشگو، آخرین انسان، این عکس من است، مادر شیطانی من، بذر جادو، عروس فریبکار، پنلوپیاد، داماد یخ زده، سرپناه کاغذی، کپسول کشف شده در سیاره مرده و چهره پنهان اشاره کرد.
در این مطلب به مناسبت تولد این نویسنده، به معرفی داستان پنلوپیاد، از آثار اقتباسی و بی‌اندازه مهم او که ردی از نگاه فمینیستی‌اش را دارد، می‌پردازیم.
مطالعۀ مطلبی به زبان انگلیسی دربارۀ زندگی و آثار مارگارت اتوود
واژگونگی اساطیر؛ بازخوانی اودیسه توسط مارگارت اتوود
برای شروع مطلب دربارۀ پنلوپیاد، بهتر است از درآمد کتاب پنلوپیاد بهره ببریم:
“اودیسه با کشتار خواستگارها به دست اودوسئوس و تلماخوس، به دار آویختن دوازده ندیمه‌ای که با خواستگارها رابطه داشتند و پیوند دوبارۀ اودوسئوس و پنلوپه پایان می‌گیرد. اما اودیسۀ هومر تنها روایت از این قصه نیست. اسطوره در اصل شفاهی و همچنین محلی بوده است؛
یک اسطوره ممکن بود در یک مكان به نحوی خاص و در مکانی دیگر به نحوی کاملاً متفاوت بازگو گردد. من به-خصوص برای جزئیات مربوط به تبار پنلوپه، کودکی و نوجوانی و ازدواجش و شایعات پیرامون او از منابعی غیر از اودیسه بهره برده‌ام.
تصمیم گرفته‌ام روایت قصه را به پنلوپه و دوازده ندیمه‌اش بسپارم، ندیمه‌ها یک همسرایی ترانه‌وار و سرودوار را تصنیف می‌کنند با محوریت سوالاتی که پس از هر نوع خوانش دقیق از متن اودیسه پیش می‌آید:چه چیزی منجر به بهدار آویخته شدن ندیمه‌ها شد و پنلوپه واقعاً چه می‌کرد؟ قصه آنگونه که در اودیسه بازگو شده با عق جور درنمی‌آید؛ تناقضات فراوانی در آن وجود دارد. ندیمگان سر به دار همیشه ذهن مرا به خود مشغول داشته‌اند و در پنلوپیاد، پنلوپه هم همین حال را دارد.”
اودیسه، یک شعر حماسی قدیمی که به زبان یونانی باستان توسط هومر، تقریباً در پایان قرن هشتم پیش از میلاد سروده شده است. منظومۀ اودیسه شامل 24 کتاب با تأکید بر قهرمان یونانی، پادشاه ایتاکا، اودیسه و سفر طولانی بیست سالۀ او به خانه است.
در نگاه اول می‌توان سفر اودیسه را در پس جنگ تروا، مبارزه با هیولاها و مواجهه با موجودات غریب و مغازله با الهه‌ها دید. این روایت منظری تماماً مردسالارانه را پیش‌کش می‌کند. مارگارت اتوود، نویسنده بزرگ معاصر کانادایی، این شعر را از دیدگاه پنلوپه، همسر اودیسه بازنویسی می‌کند.
هنگام خواندن رمان مارگارت اتوود، خواننده باید به چند سؤال فکر کند، مانند اینکه چرا او آن اسطوره کلاسیک را از دیدگاه پنه لوپه بازنویسی کرده یا اینکه کدام موضوعات در طول داستان مورد سوال قرار می‌گیرند. خود نویسنده در مقدمه‌اش می‌پرسد که چرا تلماخوس به جای خواستگاران، دوازده خدمتکار را کشت.
مارگارت اتوود، عنوان رمان خود را پنلوپیاد می‌نامد تا داستانش را با پیش‌زمینۀ حماسی اودیسه پیوند دهد و لحن داستان را نیز برجسته کند. او سعی می‌کند از سنت یونانی درام‌نویسی پیروی کند و از این رو خطوط روایی کلاسیک‌ها را درقصه‌اش دنبال می‌کند.
مارگارت اتوود در مقابل اودیسه؛ پنلوپیاد و داستانی که به ما نگفته‌اند!
با اندیشیدن به اولین سوالی که در بالا گفته شد، باید به دوره‌ای که شعر اصلی اودیسه توسط هومر سروده شده است، رجوع کرد. زنان در آن زمان در موقعیت حاشیه‌ای جامعه قرار داشتند؛ آنان بی‌سواد بودند، زیرا امکان تحصیل نداشتند. علاوه بر این، طبق شاه‌پیرنگ کلاسیک زنان، آن‌ها قرار بود در خانه بمانند وفقط کارهای خانه را انجام دهند و بچه‌ها را بزرگ کنند.
عدم آموزش و فراهم نبودن امکان‌های بروز و ظهور فردی و اجتماعی برای زنان در آن زمان مشهود است؛ تعداد بسیار کمی از زنان اجازۀ نوشتن داشتند، و حتی تعداد کمتری اجازۀ فکر کردن. بنابراین، می‌توان روایت هومر از اودیسه را بیشتر ذیل محتوای میهن‌شیفتگی و تأکید بر آن فهم کرد.
همانطور که در بالا ذکر شد، رمان به نقد کیفیت مردسالارانه فرهنگ یونان می‌پردازد، زیرا در این نظام اجتماعی، زنان از نظر جسمی و روانی ضعیف‌تر از مردان هستند و از طرف دیگر خوی مردان در آن زمان زن‌ستیزانه بود و زنان را مطیع و وفادار در نظر داشت. احتمالاً به همین دلیل است که هومر پنلوپه را به عنوان همسری وفادار به تصویر می‌کشد که بیست سال منتظر شوهرش بوده است.
در داستان هومر، به موازات این صفت زنان، آنان دقیقاً به عنوان کالاهایی معرفی می‌شوند که نقش آن‌ها تولید مثل و عینی سازی الگوهایی سنتی است. یکی دیگر از تصویرهای مهم رمان، به ارتباط میان خود زنان می‌پردازد؛ شاهد مثال آن فقدان خواهرخواندگی بین پنلوپه و مادرشوهرش آنتیکلیا است که به طور رسمی از پنلوپه در ایتاکا استقبال کرد، اما سپس نسبت به او، رفتار و خلقی خصمانه داشت.
بخشی دیگر از این نسبت‌های مردسالارانه و زن‌ستیز را در رابطه غیردوستانۀ پنلوپه با عموزاده‌اش، هلن تروا می‌بینیم. اما شاید مهم‌ترین وجهۀ پنلوپیاد را در رابطه پنلوپه و دوازده ندیمۀ قصرش ببینیم. در نگاه اول مشخص نیست، اما پس از خواندن کل داستان، خواننده به وضوح می‌تواند خواهرخواندگی قوی بین خدمتکاران و پنه لوپه را بیابد.
این پیوند ناگسستنی و زنانه که ماهیتی غیرقابل انکار دارد، توسط اودیسه از بین می‌رود؛ قهرمان هومر، تمام دوازده ندیمه را که یاران باوفای پنلوپه هستند، به دار می‌کشد و صراحتاً با اتماع زنانه و هم‌درد زمانه‌اش سر ستیز دارد. نمادهای مهم دیگری در داستان وجود دارند؛ یکی از آن‌ها شیرخوارگی است که بارها در طول رمان از آن استفاده می‌شود.
پس از خواندن کل داستان، به نظر می‌رسد که هرکسی می‌تواند درک خود را از واقعیت داشته باشد؛ از یک طرف، در اودیسه، خواستگاران پنلوپه کشته می‌شوند و از سویی دیگر در پنلوپیاد، دوازده خدمتکاری که به پنلوپه کمک می‌کردند به دار آویخته می‌شوند اما در نتیجه باید گفت که با توجه به ابهام وقایع داستان اودیسه و پشت‌پردۀ آن در طول بیست سال، کشتن خدمتکاران و خواستگاران به هیچ وجه به حق نبوده است.
به طور خلاصه، پاسخ به سؤالات قبلی به من کمک کرد تا بفهمم چرا اتوود این اسطوره کلاسیک را توسط هومر بازنویسی کرد. او احتمالاً می‌خواست نشان دهد که چقدر به دوره مشخص، سیاست یا شخصی که داستان را می‌نویسد بستگی دارد.
ریشۀ داستان اودیسه قبل‌تر از هومر، احتمالاً به یک راوی مرد بازمی‌گردد که به دلیل شرایط زمانه، داستان به را شدت مردسالارانه روایت کرده و زنان را در موقعیتی حاشیه‌ای و به عنوان موجوداتی ثانویه به تصویر کشیده است.
مارگارت اتوود نیز با این شعر باستانی و محتوای تاریخی-اساطیری آن، بازآفرینی زنانه‌ای را خلق کرده است تا به ما نشان دهد که اگر این اسطوره توسط یک زن نوشته می‌شد، چگونه می‌توانست به نظر برسد؛ یک بازیگوشی چالش-برانگیز و بی‌نهایت مبتکرانه از ذهن خالق سرگذشت ندیمه، زن خوراکی و بانوی پیشگو!
کتاب پنلوپیاد از مارگارت اتوود در ابتدا توسط نشر نی و در مجموعه‌ای که قرار بود تحت عنوان بازخوانی‌های معاصر از اساطیر باشد، با ترجمۀ طهورا آیتی روانۀ بازار شد اما در حال حاضر، این کتاب با همان ترجمه توسط نشر پاگرد در دسترس مخاطبان است.
