چندصدایی (Polyphony)

باختین در کتاب مسائل بوطیقای داستایفسکی معتقد است که چندصدایی یکی از ویژگی‌های اصلی آثار داستایفسکی است. در آثار داستایفسکی، شخصیت‌ها نه سخنگوی ایده‌های نویسنده هستند، بلکه افراد پیچیده‌ای با صدای منحصر به فرد خود هستند. این صداها با یکدیگر در تعامل و تضادند و به خواننده اجازه می‌دهند تا خود به قضاوت و تفسیر بپردازد.

به عنوان مثال، در رمان “ابله” شخصیت‌های اصلی، ایوان، میستایی و راسکولنیکف، هر یک دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به مسائل اخلاقی، مذهبی و اجتماعی دارند. این تضاد دیدگاه‌ها، یکی از عوامل اصلی جذابیت این رمان است.

چندصدایی در آثار داستایفسکی، بازتابی از درک عمیق او از روانشناسی انسانی است. داستایفسکی معتقد بود که انسان موجودی پیچیده و چندوجهی است که دارای تناقضات و تضادهایی در درون خود است. این تناقضات و تضادها، در آثار داستایفسکی به شکل چندصدایی بیان می‌شوند.

کرنگ‌نمایی (Carnivalization)

به زعم باختین در کتاب مسائل بوطیقای داستایفسکی کرنگ‌نمایی یکی دیگر از ویژگی‌های اصلی آثار داستایفسکی است. کرنگ‌نمایی به ادغام عناصر طنزآمیز، پارودی و وارونه‌سازی در یک اثر ادبی اشاره دارد.

داستایفسکی از کرنگ‌نمایی برای چالش کشیدن هنجارهای اجتماعی و سلسله مراتب قدرت استفاده می‌کرد. او با استفاده از طنز و وارونه‌سازی، به انتقاد از نظام‌های اجتماعی و سیاسی می‌پرداخت.

به عنوان مثال، در رمان “ابله” شخصیت ایوان، از طریق طنز و وارونه‌سازی، به انتقاد از نظام‌های مذهبی و اخلاقی می‌پردازد. او با نشان دادن تناقضات و تضادهایی که در این نظام‌ها وجود دارند، به خواننده کمک می‌کند تا دیدگاه انتقادی نسبت به آن‌ها داشته باشد.

زمان-مکان (Chronotope)

زمان-مکان، اصطلاحی است که باختین در کتاب مسائل بوطیقای داستایفسکی ابداع کرده است و به رابطه منحصر به فرد میان زمان و مکان در یک اثر ادبی اشاره دارد.

باختین معتقد است که آثار داستایفسکی با زمان-مکانی مشخص، به نام «زمان-مکان مرز»، متمایز می‌شوند. در زمان-مکان مرز، شخصیت‌ها دائماً در حال تغییر و تحول هستند و با یکدیگر و با جهان در اطراف خود در تعامل هستند.

به عنوان مثال، در رمان “ابله” شخصیت ایوان، در حال گذر از یک دوره تحول و تغییر است. او از یک فرد مذهبی و اخلاقی، به یک فرد شکاک و منتقد تبدیل می‌شود. این تحول، در زمان-مکان مرز رمان، به شکلی ملموس به تصویر کشیده شده است.

قهرمان (Hero)

باختین در کتاب مسائل بوطیقای داستایفسکی معتقد است که قهرمانان آثار داستایفسکی «قهرمانان منفعل» هستند که در تضاد با قهرمانان سنتی ادبیات قرار می‌گیرند. این قهرمانان نه تنها با مشکلات بیرونی خود دست و پنجه نرم می‌کنند، بلکه با تناقضات و پیچیدگی‌های درونی خود نیز درگیر هستند.

به عنوان مثال، در رمان “ابله” شخصیت ایوان، یک قهرمان منفعل است. او با مشکلات زیادی در زندگی خود روبرو است، اما نمی‌تواند راه حلی برای آن‌ها پیدا کند. او با تناقضات و پیچیدگی‌های درونی خود نیز درگیر است و نمی‌تواند به یک دیدگاه منسجم و ثابت در مورد مسائل دست یابد.

به زعم باختین در کتاب مسائل بوطیقای داستایفسکی قهرمانان منفعل در آثار داستایفسکی، بازتابی از دیدگاه او نسبت به ماهیت انسان و آزادی اراده است. داستایفسکی معتقد بود که انسان موجودی پیچیده و ناقص است و آزادی اراده او محدود است. این محدودیت آزادی اراده، در شخصیت‌های منفعل آثار داستایفسکی به شکلی ملموس به تصویر کشیده شده است.